Vücutta Kaşıntı Neden Olur?

Tıp dilinde “pruritus” olarak adlandırılan kaşıntı, çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkar. Bir hastalık değil, bir uyan, yani bir belirtidir.

Kaşıntı, nedenine bağlı olarak deği­şen şiddetlerde olabilir. Gelip geçici ha­fif bir rahatsızlık ile insanı uyutmayacak kadar şiddetli ve uzun sürelileri arasın­da değişen biçimleri vardır. Bütün deri yüzeyi kaşınabildiği gibi, küçük bir böl­gede sınırlı da kalabilir. Bedenin her ye­rinde olabilir. Gözler, kulaklar, makat ve vajina en çok etkilenen bölgelerdir.

Nedenleri

Kaşınma duygusu, derinin hemen altında yer alan çok küçük sinir uçlarının uyarılmasından kaynaklanır. Uyarı, bir böceğin deri üzerinde yürümesiyle ya da sert iplikten dokunmuş bir giysiyle doğ­rudan oluşabileceği gibi, “histamin” adlı bir maddenin açığa çıkmasıyla do­laylı olarak da ortaya çıkabilir (histamin bedende bulunan ve iltihap tepkisinde rol oynayan kimyasal bir maddedir). Histamin, kişi bir böcek tarafında so­kulduğunda ya da belli bir maddeye kar­şı alerjisi olduğunda ortaya çıkar.

Yaygın, yani bütün bedende birden olan kaşıntı, genellikle kişiyi bütünüyle etkileyen bir genel hastalığın belirtisidir ve bir uyarı olarak kabul edilmelidir. Sözgelimi, lenf bezlerinden kaynakla­nan bir tür kanser olan, ancak başarıy­la tedavi edilen Hodgkin hastalığının belirtisi olabilir. Hodgkin hastalığında, öteki belirtilerin yanı sıra yaygın kaşın­tı da görülmektedir. Sinir uçlarını etki­leyen başka tıbbi sorunlar da kaşıntı yapabilir. Şeker hastalığı, bazı anemi (karişızlık) ve aşırı çalışan tiroit (tirotok- sikoz) vakalarında bu tip kaşıntı görü­lebilir. Ağır sarılıkta da, deride safra tuzlarının birikmesi şiddetli kaşıntıya neden olur.

Aynı biçimde gebelikte, yaşlılıkta ve suçiçeğinde derinin su toplamasına bağlı olarak yaygın kaşıntı ortaya çıkabilir.

Yaygın kaşıntı, alerjik bir tepki sonu­cu da görülür. Kaşıntının genellikle aler­ji yapan madde ile karşılaşan beden bölgesiyle sınırlı olmasına karşılık, be­denin akut bir biçimde şiddetli tepki göstermesi durumunda yaygın, yani ge­nel bir tepki de görülebilir. Sözgelimi arı zehrine karşı ciddi alerjisi olan bir arı­cıda, sokma bölgesindeki şişliğin yanı sı­ra, bütün bedende kaşıntı olur.

Yaygın kaşıntı, duyarlığın aşırı oldu­ğu bütün durumlarda ve alerjen (alerji yapan madde) herhangi bir miktarda kan dolaşımına karıştığında da ortaya çıkar. Hastanın alerjik olduğu yiyecek ve ilaçlarla başlar ve genellikle yaygın bir döküntü, bazen de “ürtiker” olarak, bilinen kızarıklıklarla birlikte görülür.

Çoğu kaşıntı küçük bir bölgeyle sınırlı kalır. Egzama gibi deri hastalıklarında, etkilenen deri bölgesinde belirgin kaşıntı vardır. Bazı egzama türleri varislere eş­lik eder, ötekiler ise kimyasal maddeler, yağlar ve metaller (özellikle de nikel) ile temas sonucu oluşur. Deri hastalıkları­nın çoğu kaşıntı yapar. Parmakarası mantarı gibi mantar hastalıkları, saçkı­ran ya da aşırı kepeklenme ve seboreik dermatit gibi kafa derisinde aşırı yağlan­manın belirtisi kaşıntıdır. Soğuk ısırma­sı kaşıntı yapabilir. Öte yandan, yıkanmayan bölgelerde kir birikmesi de başlıca kaşıntı nedenleri arasındadır.

Öteki etkenlerAynı biçimde, samannezlesi ve alerjik rinit (burun iltihabı) sonucu burun çev­resi ve gözlerde kaşıntı olur.Bazı kaşıntılar belirli yerlere özgüdür. Makat çevresindeki kaşıntı (pruritus ani) basur ya da makatta çatlaktan kay­naklanır. Vajinayı etkileyen enfeksiyon­lar (sözgelimi mantar) o bölgede kaşıntıya (pruritus vulvae) neden olur.

Kaşıntı bütünüyle psikolojik kökenli de olabilir, gerginlik ve endişe sonucu, hattâ ısrarlı bir biçimde kaşıntı (ya da bit ve pire) düşünmekle bile ortaya çı­kabilir.

Derinin kuruluğu ve gerginliği sonu­cu sinir uçlarının daha duyarlı olması (gebelerde sık görülür) da kaşıntı yapar. Çok yaşlı kişilerde deri neminin az ol­ması ya da kan dolaşımında demir mik­tarının azalması kaşıntıyla sonuçlanır. Bazı kişiler ise sıcak bir banyodan son­ra bacaklarında kaşıntı hissederler.

Erken uyan sistemi kaynaklanan döküntü de olabilir.Birçok yönden kaşıntı, bir rahatsızlı­ğın belirtisidir. Bu bir asalağın varlığı­na bağlı olabileceği gibi, bir hastalıktan

Gözlerin kaşınması, konjunktivite ya da samannezlesine bağlı olabilir. Kulak­lar arasıra kir nedeniyle kaşınabilir. An­cak kaşıntının sürmesi ya da şiddetlenmesi dışkulak yolu iltihabının belirtisi olabilir. Dışkulak yolu iltihabı, tedavi edilmezse çok rahatsızlık verir. Gerek vajina gerekse makatta kaşıntı, vajina enfeksiyonu ya da makatta ilti­hap belirtisi olabilir (en yaygın görülen­ler mantar enfeksiyonlarıdır). Özellikle şeker hastalarında bü tür durumlar sık görülür. Çocuklarda makat kaşıntısının en yaygın nedeni, gödenbağırsağına yer­leşen bağırsak solucanlarıdır.

Tehlikeler

Öteki belirtilerin çoğu gibi kaşıntı da bazen tehlike işareti olabilir. Bu özellikle ağır alerji, tiroit hastalığı ve şeker has­talığının belirtisi olduğu durumlar için geçerlidir.

Bu tür tehlikeler nedeniyle uzun sü­ren kaşıntılarda nedenin saptanması önemlidir. Tehlikeli olmasa bile emin olmak ve en kısa zamanda tedavi ettir­mek gerekir.

Ağır egzama ya da sedef hastalığın­da ise kaşıma, hastalığın yayılmasına, derinin enfeksiyonlara açık hale gelme­sine yol açabilir.

Tedavi ve sonuç

Yaygın kaşıntının tedavisi, gerçek nedenin ortadan kaldırılmasıdır. Dökün­tü olmadığında, kaşıntıyı, deriye krem ya da losyon sürerek geçirmek olanak­sızdır. Suçiçeğinde yumuşatıcı bir krem kaşıntıyı azaltır. Kaşıntı çok şiddetliyse antihistaminli tabletler ve şuruplar, özellikle de trimeprazine etkili olur.

Yaygın kaşıntının alerjik bir tepki so­nucu ortaya çıktığı durumlarda, antihis­taminli ilaçlar kullanılır. Bunlar gene ağızdan, tablet ya da şurup olarak alı­nır, ancak ağır vakalarda daha çabuk et­ki sağlama amacıyla enjeksiyonla verilmeleri de olanaklıdır. Antihistamin­li kremler ve losyonlar deri üstüne sürülmemelidir. Bu, deride, antihistamine karşı duyarlılık oluşturarak, ileride ge­rektiği zaman antihistaminli ilaçların kullanılmasını tehlikeli kılar.

Yerel kaşıntının nedeninin bulunması da uygun tedavinin yapılabilmesi için gereklidir. Sözgelimi değişik egzama tip­lerine elverişli, değişik kremler vardır. Temas alerjilerinde, hasta, nedeni bu­lup ondan kaçınarak korunur.

Kaşıntı, nedeni ortadan kalktığı ya da tedavi edildiği zaman hızla geçer. An­cak, polen ya da hayvan tüyü gibi yay­gın olarak bulunan maddelere karşı alerjinin söz konusu olduğu durumlar­da kaşıntı, kişi bu maddelerle her kar­şılaştığında ortaya çıkar.

Deri hastalıklarında kaşıntı, yalnız bir belirtidir, hastalık tedavi edildiğinde ge­çer. Ancak antienfiamatuar ve stereoit ilaçlarla rahatsızlığın azaltılması da ola­naklıdır.

Kaynak Kitap: Doktorumuz Ansiklopedi